„Wszyscy są wobec prawa równi i wszyscy mają prawo równego traktowania przez władze publiczne (ust. 1). Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny (ust. 2)”
Konstytucja RP, art. 32
Tolerancja oznacza cierpliwość i wyrozumiałość dla odmienności. Jest poszanowaniem cudzych uczuć, poglądów, upodobań, wierzeń, obyczajów i postępowania choćby były całkowicie odmienne od własnych, albo zupełnie z nimi sprzeczne.
Współcześnie rozumiana tolerancja to szacunek dla wolności innych ludzi, ich myśli i opinii oraz sposobu życia. Szacunek ten przybiera formy wyrozumiałości i życzliwości dla tego, co nie musi być naszym udziałem, ale co cieszy się naszą akceptacją istnienia w imię demokratycznej wolności.
Przeciwieństwem tolerancji jest nietolerancja, dyskryminacja, ksenofobia, dogmatyzm i fanatyzm w różnych sferach życia (religijnej, politycznej, społecznej, obyczajowej), a także wszelkiego rodzaju fundamentalizm oraz szowinizm i totalitaryzm. Tolerancja podtrzymuje życie narodów, bowiem prześladowania często kończą się śmiercią represjonowanych.
Tolerancja to bardzo potrzebna wartość w człowieku. Jest to uznanie prawa drugiej osoby do różnienia się z innym człowiekiem. To zdolność przetrwania w niesprzyjających warunkach, zachowaniach. Oznacza, że niezależnie na indywidualną godność każdy ma prawo do własnych poglądów, przekonań, zachowania się. Jest to oczekiwanie na poszanowanie czyjegoś prawa i przekonań do różnienia się z innymi.
Na całym świecie tolerancji jest niewiele. Brak tolerancji odczuwają ludzie biedni, innej nacji, z nałogiem, chorzy, z innymi poglądami. Niestety, na świecie jest wielu nietolerancyjnych ludzi. Często z zupełnie nieusprawiedliwionej przyczyny, w tym sensie, że sama odmienność nie jest dokładnie zdefiniowana. Często jednak nietolerancja dotyczy osób, a nie zachowań tych osób.
Ludzkość miała okazję przekonać się, czym grozi brak tolerancji – wojny religijne, rasizm, antysemityzm, przyniosły ludzkości wystarczająco dużo tragedii. To, że żyjemy wspólnie wcale nie oznacza, że jesteśmy wobec siebie tolerancyjni. Wartość ta potrzebna jest w rodzinie, między członkami i między wszystkimi wspólnotami ludzkimi na każdym szczeblu. Dlatego, że każdy człowiek jest inny. Tolerancja polega, na akceptowaniu inności.
Zrozumienie tolerancji polega na prowadzeniu rozmów niż walk. Brak kompromisu między radykalnie nastawionymi grupami jest zaprzeczeniem tolerancji. Ludzie muszą nauczyć się zgadzać, lub nie zgadzać na przemoc; muszą umieć okazywać różne poglądy bez nienawiści czy wrogości.
Niestety nie sądzę, żeby kiedyś ludzkości udało się całkiem wyrugować brak tolerancji i poszanowania innego człowieka. Mam jednak szczerą nadzieję, że działania prowadzone w tym kierunku doprowadzą kiedyś do pozornego paradoksu: całkowitego braku tolerancji dla ludzi nietolerancyjnych. Nie oznacza to potulności ani uniżoności, lecz partnerstwo i poszanowanie dla równych praw przysługujących każdemu. Każdy człowiek posiada prawo i odpowiedzialność, by dzielić się swoimi poglądami w sposób pełen werwy i wigoru, jednak nie można dochodzić do punktu, gdzie słowa i czyny stają się gwałtowne i brutalne.
Nietolerancja to zjawisko, które w największej mierze przyczynia się do wybuchu wszelkich konfliktów, wynika z dania sobie prawa do czucia się lepszym, wartościowszym od innych.
Tolerancja to niezbędny element do stworzenia harmonijnego życia społecznego. Z własnego otoczenia nie wolno, bowiem wykluczać osób, które maja inny kolor skóry, wyznają inną wiarę, pochodzą z innego kraju, lub tak najprościej noszą inne fryzury, ubranie, mają inne poglądy i zainteresowania. Tolerancja jest pierwszą zasadą demokracji. Jeżeli uważamy się za tolerancyjnych to znaczy, że dla nas każdy człowiek postrzegany jest za równego i wolnego. Jeżeli odbierasz innym ich podstawowe prawa, nie szanujesz ich, dyskryminujesz to gdzie tu wolność i równość? Nie akceptując drugiego człowieka ze względu na jego rasę, orientację seksualną, czy też niepełnosprawność, nie szanujemy własnej osoby, siebie. Jeżeli uznajesz się za wartościowego i moralnego człowieka, zdobądź się na współczucie wobec ludzi, daj im prawo do odmienności wybranej lub narzuconej przez los.
Stawiając na tolerancję i szacunek wobec innych ludzi zmieniamy samych siebie a także nasze otoczenie. Każdy z nas ma możliwość zmiany siebie samego na lepsze, a przez to zmianę innych, usunięcia barier spowodowanych np. pochodzeniem czy religią. Każdy człowiek powinien czuć się bezpiecznie w otoczeniu, które stanowi jego życie codzienne a także mieć prawo do swoich opinii i poglądów.
Każdy z nas wyraża chęć życia w społeczeństwie lepszym, pozbawionym przemocy
i krzywdy wobec innych ludzi. Tolerancja to jeden z niezbędnych elementów prowadzących do takiego stanu. Szacunek dla innych, współczucie dla pokrzywdzonych przez los i chorych to czynniki prowadzące do stworzenia bardziej przyjaznego otoczenia. Nikt z nas przecież nie chciałby być potępianym i dyskryminowanym. Warto czasami postawić się na miejscu takiego człowieka i utożsamić się z jego uczuciami. Może to zmieni nasz sposób myślenia i pozwoli zrozumieć jak wiele znaczy dla drugiego człowieka okazany mu szacunek i zrozumienie.
Tolerancja jest ważnym budulcem grup, zespołów, społeczeństw. Rozpatrując te wszystkie argumenty zauważyć możemy, iż to nie w ludziach odmiennych tkwi problem, lecz w społeczności, w której ci ludzie się znaleźli. To właśnie ludzie stanowiący większą część grup, zespołów czy zbiorowisk uniemożliwiają poprawne funkcjonowanie poprzez narzucanie ograniczeń i „pseudo norm”, które tak naprawdę nie prowadzą do niczego dobrego i okazują się krzywdzące dla innych ludzi. Ważne jest mówienie o ludzkiej inności, o tym co nas różni między sobą.
Dlatego tolerancji należy powiedzieć stanowcze tak pod warunkiem, iż odnosi się ona do ludzi, którzy swoim zachowaniem i poglądami nie wpływają w sposób negatywny na innych, nie szkodzą innym.
Tolerancja to przyzwolenie na wolność…ta jednak też ma swoje granice. Twoja wolność kończy się tam, gdzie zaczyna się krzywda innych.
Spróbujmy żyć z całych sił, dążyć do sukcesu i uśmiechać się do ludzi, bo nie jesteśmy sami.
Dzięki tolerancji możliwa jest odmienność, istnienie odmienności sprawia natomiast, że tolerancja staje się koniecznością.
PODSTAWOWE DEFINICJE:
Równość
Oznacza realną sytuację, w której możemy faktycznie korzystać z przysługujących nam równych praw. Równość nie pojawia się automatycznie wraz z wprowadzeniem równouprawnienia w przepisach prawnych. Nierówności wynikają bowiem nie tylko z przepisów prawa, ale przede wszystkim z nieformalnych czynników głęboko zakorzenionych w kulturze danego społeczeństwa, między innymi tradycji, nawyków i przekonań. Dlatego droga do prawdziwej równości wiąże się z przeciwdziałaniem stereotypom, które prowadzą do uprzedzeń i dyskryminacji określonych grup społecznych i osób.
Stereotyp
Skrajnie przejaskrawiony obraz danej grupy, traktujący wszystkich jej członków w sposób niezróżnicowany, niezależnie od ich cech indywidualnych. Stereotypy często oparte są na niepewnej lub fałszywej wiedzy o świecie, utrwalonej przed tradycję i trudno podlegają zmianom. Stereotypy cechuję jednostronność, sztywność, żywotność, nieprzemakalność (odporność na argumenty i fakty).
Uprzedzenie
Negatywne opinie lub uczucia wobec innych grup społecznych żywione z powodu samej przynależności do danej grupy. To także nieprzychylna ocena, osąd dokonany na podstawie stereotypowych przekonań.
Dyskryminacja
Traktowanie kogoś gorzej niż innych w tej samej sytuacji. Dyskryminuje się ludzi z różnych powodów, na przykład ze względu na płeć, rasę, wiek, status materialny, wyznanie czy orientację seksualną. Dyskryminacja może przejawiać się w sposób jawny i wówczas mówimy o dyskryminacji bezpośredniej. Może ona jednak także przyjmować ukrytą formę, kiedy pozornie neutralne warunki, kryteria lub praktyki są niekorzystne dla pewnych grup i osób. Wówczas mówimy o dyskryminacji pośredniej. Niekiedy dyskryminacja ta jest tak „przeźroczysta”, że dyskryminowane osoby nie zdają sobie z niej sprawy.
Rodzaje dyskryminacji:
- Ageizm – dyskryminacja oraz wyznawanie irracjonalnych poglądów i przesądów dotyczących jednostek lub grup społecznych opartych na ich wieku. Przyjmuje się stereotypowe założenia na temat fizycznych lub umysłowych cech ludzi z określonej grupy wiekowej i zwykle wyraża się je w sposób poniżający.
- Ableizm – przekonanie, że niepełnosprawność jest czymś negatywnym, co w miarę możliwości powinno być leczone, naprawiane lub eliminowane. Jest to także zestaw przekonań i zachowań, które zmierzają do nierównego traktowania osoby ze względu na faktyczną bądź spodziewaną niepełnosprawność.
- Antysemityzm – postawa wyrażająca uprzedzenie, niechęć, wrogość oraz dyskryminująca Żydów oraz osób pochodzenia żydowskiego. Ekstremalny antysemityzm głosiła ideologia niemieckiego nazizmu, doprowadzając do próby wyniszczenia narodu żydowskiego w Europie podczas II wojny światowej.
- Dyskryminacja wielokrotna – dyskryminacja z więcej niż jednego powodu, na przykład nie tylko ze względu na wiek, ale również ze względu na płeć i niepełnosprawność.
- Homofobia – irracjonalny strach przed osobami homoseksualnymi, silna niechęć, nieufność, nienawiść i wrogość do nich oraz ich dyskryminowanie.
- Islamofobia – strach i dyskryminacja osób na podstawie faktycznej, przypuszczalnej lub zewnętrznie przypisanej przynależności do grupy muzułmanów.
- Klasizm – uprzedzenia lub dyskryminacja związane z przynależnością do klasy/warstwy społeczno-ekonomicznej.
- Ksenofobia – słownik definiuje ksenofobię jako patologiczny strach przed cudzoziemcami lub obcymi krajami. Ksenofobia oznacza niechęć do innych, „obcych” i cudzoziemców. Ksenofobia jest odczuciem lub percepcją opartą na społecznych konstrukcjach i ideach, a nie na obiektywnych faktach.
- Rasizm – zespół poglądów głoszących tezę o nierówności ludzi, a wynikająca z nich ideologia przyjmuje wyższość jednych ras nad innymi. Rasizm opiera się na przekonaniu, że różnice w wyglądzie ludzi niosą za sobą niezbywalne różnice osobowościowe i intelektualne.
- Romofobia – odczuwanie niechęci, nieuzasadnionego lęku przed Romami, dyskryminacja tej grupy etnicznej.
- Seksizm – negatywne, wrogie przekonania i postawy wobec jakiejś osoby, żywienie do niej uprzedzeń i dyskryminowanie jej z powodu płci.
Jak zwalczać nietolerancję?
W dzisiejszych czasach tolerancja jest zagrożoną wartością. Na świecie systematycznie wzrasta liczba konfliktów społecznych, religijnych i kulturowych. Wiele z ich przerodziło się w wojny, podczas których łamane były prawa człowieka i zbyt wiele osób straciło życie.
Co łączy to wszystko? Tym łącznikiem jest nietolerancja. Niestety, zjawisko to przybiera na sile.
Walka z nietolerancją wymaga:
• odpowiedniego ustawodawstwa opartego na prawach człowieka, zakazującego przemocy wynikającej z nienawiści, zwalczającego dyskryminację i pokrewne formy nietolerancji;
• edukacji – nietolerancja jest wynikiem ignorancji, niewiedzy, stereotypów i strachu przed nieznanym. Nietolerancja jest ściśle związana z wybujałym poczuciem własnej wartości, wartości własnego narodu czy religii, z nadmierną pychą i dumą osobistą;
• dostępu do informacji – nietolerancja jest najgroźniejsza, gdy jest wykorzystywania do spełniania politycznych i terytorialnych ambicji poszczególnych osób i grup. Ludzie podżegający do nienawiści posługują się fałszywymi argumentami, manipulują informacją i danymi statystycznymi, wprowadzając tym samym opinię publiczną w błąd. By przeciwdziałać, należy wprowadzać wolne media i pluralizm medialny. Filmy ukazujące przemoc uczą nietolerancji i przekonują, że przemoc jest najskuteczniejszą drogą osiągania swoich zamierzeń;
• świadomości jednostek – nietolerancja to stereotypy, stygmatyzowanie, obrażanie i ubliżanie, dowcipy dyskryminujące innych. Nietolerancja rodzi nietolerancję. Istnieje ścisły związek między nietolerancją jednostki a błędnym kołem niezgody, nieufności i przemocy w społeczeństwie. O nietolerancyjnym społeczeństwie mówimy wtedy, gdy duża liczba osób przejawia postawy charakterystyczne dla braku tolerancji.
• lokalnych rozwiązań – coraz więcej osób zdaje sobie sprawę, że żyjemy w świecie globalnych problemów, których jest coraz więcej. Niewiele ludzi jednak wie, że rozwiązywanie tych problemów odbywa się na poziomie lokalnym, a nawet jednostki. Kiedy jesteśmy świadkiem eskalacji nietolerancji w naszym otoczeniu, nie możemy liczyć na to, że państwa i instytucje same rozwiążą problem. My też możemy przyczynić się do rozwiązania problemów. Jednostki nie są bezsilne. Możemy działać bez stosowania przemocy: organizować spotkania, by rozwiązać dany problem, działać w ramach sieci oddolnych, wykazać nasza solidarność z ofiarami przemocy i nietolerancji, dyskredytować propagandę nienawiści. Takie działania jednoczą tych, którzy chcą skończyć z nietolerancją, przemocą i nienawiścią.
Każdy człowiek powinien się zastanowić:
- Czy jestem tolerancyjny?
- Czy posługuję się stereotypami?
- Czy odrzucam ludzi, którzy są inni niż ja?
- Czy winię innych za moje problemy?
“Rozum jest tym prawem, które poucza ludzi, że skoro wszyscy są równi i niezależni, żaden nie powinien szkodzić drugiemu jeżeli idzie o jego życie, zdrowie, wolność i mienie” – pisał John Locke i miejmy nadzieję, że kiedyś wszyscy na świecie zrozumieją tę prawdę.
Pedagog szkolny – Beata Standerska