DEPRESJA. ROZUMIESZ – POMAGASZ

Lęk, niekontrolowane emocje czy konflikty rodzinne – z takimi sytuacjami mamy do czynienia w okresie izolacji spowodowanej epidemią wirusa covid-19. Jak sobie z nimi poradzić? Jak nie poddać się lękowi, nie dać się obezwładnić stresowi, nie popaść w depresję?

Samotność i ucieczka

Stan osamotnienia, głębokiego smutku wewnętrznego ujawnia się przez zachowania agresywne, ucieczkę w dopalacze i narkotyki, uzależnienie od smartfonów oraz wirtualnego świata, coraz większą izolację od ludzi. Coraz częściej notuje się zaburzenia odżywiania, zwłaszcza u dziewczyn i samookaleczanie się. Zachowania autoagresywne to wołanie o pomoc.

Często zaburzenia depresyjne, czy wręcz depresja bywają mylone z klasycznym buntem nastolatka. Granica między objawami depresji, a buntem może być – i jest – bardzo płynna. Każda zmiana w zachowaniu młodego człowieka powinna zaniepokoić, zarówno nauczycieli, jak i rodziców.

Depresja, ze względu na wiele stereotypów krążących wokół tego tematu, jest uznawana przez wielu ludzi za chorobę wstydliwą. Depresja jest natomiast chorobą biologiczną, ludzie chorzy nie są winni temu, że zachorowali na depresję – tak samo, jak nie są winni Ci, co chorują na nadciśnienie czy cukrzycę. Nikt nie powinien wstydzić się, że ma depresję.

Depresja jest chorobą psychiczną kojarzoną najczęściej ze stanami głębokiego smutku i przygnębienia. Podobnie jak w przypadku wielu innych chorób (także psychicznych), cechuje się jednak mnogim wachlarzem objawów, które występują w różnych zestawieniach u poszczególnych cierpiących na nią ludzi. Poza badaniem lekarskim, nie istnieje żaden czuły, a zarazem swoisty sposób na rozpoznanie depresji, z czego wynika niska rozpoznawalność tej choroby, wysoki odsetek pacjentów nieleczonych oraz mnogość strat związanych z chorowaniem na depresję. Brakuje też dostatecznej edukacji społeczeństwa. Silne są obawy przed kontaktem z psychiatrą i stygmatyzacją związaną z chorobą psychiczną. Brak także wiedzy lekarzy innych specjalności, w tym przede wszystkim podstawowej opieki zdrowotnej oraz rodzinnych, o depresji oraz umiejętności jej rozpoznawania. To wszystko wraz z brakiem świadomości samych chorych oraz ich otoczenia wpływa na fakt, że tak niewielu pacjentów jest leczonych.

Depresja nastolatka

Na depresję choruje co najmniej 4 proc. nastolatków. Objawy depresyjne może jednak przejawiać co piąty. Tego typu problemy są wynikiem przede wszystkim osamotnienia młodego człowieka, bo bardzo często nie otrzymuje on właściwego wsparcia ze strony rodziny czy szkoły. Depresja nastolatków rzadko jest wynikiem nagłych wydarzeń. To choroba, która zazwyczaj rozwija się długo i podstępnie. Nastoletnia depresja przede wszystkim jest wynikiem niedostrzegania samotności młodego człowieka. Przyczyną objawów depresyjnych u młodzieży może być stres związany np. z dużą ilością nauki w szkole, brakiem akceptacji, prześladowaniem czy zastraszaniem przez rówieśników.

Pamiętaj:

• depresja to nie fanaberia, nie da się jej „rozchodzić”, nie ma sensu czekać aż przejdzie;
• depresja to nie jest także przejaw lenistwa czy czas na odpoczynek/odstresowanie się, przy depresji nie pomagają krótkie lub dłuższe wyjazdy w inne miejsce, szkodliwe są także słowa „weź się w garść”;
• depresję można skutecznie leczyć;
• depresja nie jest chorobą przewlekłą a raz „postawione” rozpoznanie depresji nie jest etykietą na całe życie.

Jakie są objawy depresji?

Na poziomie emocji i myślenia:

• smutek,
• rozpacz
• poczucie beznadziejności
• pustka wewnętrzna
• niska samoocena
• brak wiary we własne siły,
• brak poczucia sensu życia, np. przekonanie o braku wpływu i nieuchronności niepowodzenia
• nuda i niemożność znalezienia przyjemności
• brak wiary w przyszłość
• poczucie osamotnienia, zagubienia,
• poczucie winy
• poczucie, że nikt nas nie rozumie
• słaba tolerancja na frustrację
• chwiejność emocji – od euforii do rozpaczy
• częste zmiany nastroju
• gniew, złość

Na poziomie zachowań i fizjologii:

• niespecyficzne dolegliwości somatyczne, np. bóle głowy, mięśni itp.
• zaburzenia snu, np. bezsenność lub nadmierna senność
• problemy z jedzeniem, np. zmiana masy ciała lub apetytu
• odczuwane zmęczenie, spadek energii, ociężałość, apatia (stan znacznie zmniejszonej wrażliwości na bodźce emocjonalne i fizyczne)
• problemy z koncentracją
• fobie szkolne
• bezradność
• niechęć do podejmowania jakichkolwiek aktywności
• izolacja od otoczenia
• zaniedbywanie obowiązków, np. szkolnych czy domowych
• ucieczki, wagary
• problemy z podejmowaniem decyzji
• brak dbałości o wygląd
• roztargnienie, rozproszenie
• brak zainteresowania otoczeniem i życiem
• ucieczka w świat fantazji
• drażliwość, napady wściekłości, dewastowanie otoczenia
• niepokój ruchowy
• złośliwość wobec otoczenia
• samookaleczanie się
• myśli samobójcze
• próby samobójcze
• samobójstwo dokonane

Wysoki odsetek młodych ludzi ma atypowy obraz zaburzeń depresyjnych. Występują wówczas takie objawy, jak:

• nadmierna senność,
• uczucie ciężkości w kończynach,
• znaczący wzrost masy ciała,
• gorsze samopoczucie wieczorem oraz wrażliwość na odrzucenie w kontaktach społecznych.

Ważne, aby uświadomić sobie, że depresja może mieć różne oblicza: zwykle jest tak, że pacjent z depresją nie dba o wygląd swój oraz swojego otoczenia. Jednak nie wszystkie osoby z depresją wyglądają niekorzystnie, niektóre wręcz maskują objawy choroby. Z kolei inne osoby, np. z lekką i umiarkowaną depresją mogą mobilizować się do różnych obowiązków, co powoduje, że otoczenie może nie dostrzec u nich depresji. Kosztuje ich to jednak zawsze dużo sił i energii.

Objawy depresji

prawdziwe:

• bezsenność — osoby chorujące na depresje mają często problemy z zasypianiem, a także problemy ze snem.
• utrzymujący się smutek — należy tu rozróżnić uczucie przemijającego złego nastroju, które dotyka wielu nastolatków, od „wszechogarniającego” smutku osoby cierpiącej na depresję.
• obniżona samoocena — u osób cierpiących na depresję często występuje myślenie o sobie jako o kimś gorszym od innych, nieradzącym sobie z problemami i własnym życiem.
• obniżony lub podwyższony apetyt — u osób chorych na depresję obserwujemy obie te formy zaburzeń odżywania.
• myśli i zamiary samobójcze — np. „lepiej żeby mnie już nie było”, ,,moje życie nie ma sensu”, to myśli związane z potrzebą odebrania sobie życia i tym samym — uwolnienia się od problemów. Mogą pojawiać się w życiu człowieka na rożnych etapach jego dojrzałości, są dość częste u osób z depresją. Myśli samobójcze nie zawsze prowadzą do prób samobójczych, jednak nie wolno ich lekceważyć.

fałszywe:

• osłabienie fizyczne i psychiczne np. po chorobie — u osoby chorej na depresję stan zmęczenia, apatii występuje przez dłużysz okres czasu.
• wymioty — zdarza się że osoby chorujące na zaburzenia odżywiania mają również depresję i wówczas zdarza im się wymiotować częściej, nie jest to jednak typowy objaw depresji.
• rozdrażnienie i niepokój — zdarza się, że występuje w depresji, jednak nie są to jej osiowe objawy, często ludzie czują się tak po stosowaniu używek np. alkoholu czy narkotyków.
• lenistwo, niechęć do aktywności wymagających wysiłku — lenistwo jest cechą charakteru, nie ulega znacznym zmianom na przestrzeni czasu. Niechęć do aktywności wymagających wysiłku przy niezmienionym zainteresowaniu aktywnościami, które są przyjemne również nie jest objawem depresji.
• krótkotrwały smutek — emocja jak każda inna informuje, że stało się coś smutnego.

Trzeba pamiętać, że depresja to choroba, która daje się leczyć. Podstawową metodą leczenia depresji u nastolatków (i dorosłych) jest psychoterapia. W większości przypadków potrzebne jest zaangażowanie w nią również rodziców.

Psychoterapia może być indywidualna – młody człowiek uczy się rozpoznawać i nazywać swoje problemy, wyłapywać błędne „schematy myślowe”. Uczy się funkcjonowania na nowo, radzenia sobie z emocjami.

Czasami przydaje się terapia grupowa, w trakcie której nastolatek rozmawia z innymi osobami posiadającymi podobne problemy, uczy się komunikacji i tworzenia relacji w grupie rówieśniczej.

Z kolei terapia rodzinna pozwala zidentyfikować problemy, które sprawiają, że relacje rodziców z dzieckiem nie są prawidłowe i pomaga podjąć próbę ich rozwiązania. U części chorych konieczne jest też włączenie leków antydepresyjnych, ale o tym zawsze decyduje lekarz psychiatra.

Zapamiętaj:

Rozpoznanie depresji jest rozpoznaniem lekarskim, może je zatem postawić wyłącznie lekarz, docelowo powinien być to psychiatra bądź psychiatra dzieci i młodzieży.

Nie istnieje żaden pewny i prosty sposób na rozpoznanie u siebie lub osoby bliskiej depresji, każdorazowo potrzebna jest opinia specjalisty.

Co pomaga osobie chorej na depresję?

• leczenie u psychiatry,
• psychoterapia,
• aktywność fizyczna,
• relacje międzyludzkie,
• wsparcie rodziny i znajomych.

Pamiętaj!

Osoba niepełnoletnia może bez wiedzy rodzica zgłosić się po pomoc do pedagoga lub psychologa szkolnego, a za zgodą rodzica również do psychiatry lub psychologa w poradni.

„Sposoby na wyjście z depresji”

prawdziwe:

• terapia — regularne wizyty u specjalisty, podjęcie psychoterapii to pierwszy krok do wyjścia z depresji.
• leczenie farmakologiczne — depresja to choroba i jak każda inna powinna być leczona lekami zaleconymi przez odpowiedniego specjalistę, w przypadku depresji – psychiatrę.
• regularny tryb życia
• relacje z bliskimi osobami — przypomnijcie osobom uczestniczącym, że bliskie osoby powinny szczególnie dbać o relacje z osobami chorującymi i otaczać ich wsparciem emocjonalnym, mimo że chorujący często nie będą mieli ochoty podtrzymywać kontaktu z nimi. Nie wolno się jednak zrażać, a raczej okazać osobom chorującym troskę i cierpliwość.
• pasje i zainteresowania — warto podkreślić, że pasje i zainteresowania dostarczają przyjemności i poczucia spełnienia, realnie wpływają na sytuację osoby leczącej się.

fałszywe:

• używki — bywają używane w ramach próby samoleczenia, na chwilę znoszą część objawów, dlatego ludzie po nie sięgają, ale wiążą się jednocześnie m.in z powstawaniem nowych dolegliwości psychicznych i nasilaniu się obecnych. To bardzo zły sposób radzenia sobie z problemami, ponieważ nie przynosi docelowo poprawy, a wręcz przeciwnie – stan psychiczny pod wpływem używek pogarsza się jeszcze bardziej.
• imprezy — spotkania towarzyskie są ogólnie zalecane, natomiast wiążące się z tym nieregularne spanie, zaniedbywanie obowiązków, używki nie są sposobem na wyjście z depresji.
• izolowanie się — oddalenie się od osób bliskich pozbawia osobę z depresją wsparcia praktycznego i emocjonalnego.
• nieregularny tryb życia — nasila zaburzenia snu, powoduje spiętrzanie się zaległości w obowiązkach, wpływa na izolowanie się od innych osób w związku z aktywnością w nocy.
• szukanie wyjścia z depresji na własną rękę — Internet i literatura mogą dostarczyć różnych informacji, zarówno cennych i błędnych, rozróżnienie jakości informacji wymaga pewnego przeszkolenia. Depresja to choroba, której leczenie wymaga osoby odpowiednio przeszkolonej.

Jak wygląda świat widziany oczami osoby chorej na depresję?

• zauważenie problemu,
• rozpoznanie depresji,
• trudność w opisaniu swojego stanu,
• brak wiary w siebie, w swoją przyszłość, w to, że sobie poradzę z tym problemem,
• trudność w planowaniu przyszłości,
• nawracające objawy.

Jak zmienia się życie osoby chorej na depresję po podjęciu przez nią leczenia?

• objawy się wycofują, choć należy zwracać uwagę na nawrót objawów,
• trzeba zadbać o zdrowy styl życia, życie wygląda jak wcześniej albo inaczej – lepiej,
• osoba lecząca się ma wiele nowych planów, pomysłów na siebie,
• leczenie bardzo często daje szansę na lepsze poznanie samego siebie, głębszą refleksję nad swoim życiem, przyczynia się także do rozwoju osobistego.

„Jak żyć po depresji”

prawdziwe:

• regularne wizyty u specjalisty — proces terapii jest podstawą leczenia depresji i zapobiega jej nawrotom.
• dbanie o relacje międzyludzkie — poczucie bliskości z innymi wspiera proces leczenia depresji,
• praca — zaangażowanie w aktywności, które niesie ze sobą praca wspiera wychodzenie z depresji
• zdrowa, urozmaicona dieta — głębokie niedożywienie negatywnie wpływa na funkcjonowanie mózgu.
• wysiłek fizyczny — jest źródłem hormonów, które poprawiają samopoczucie (endorfin), pomaga poradzić sobie stopniowo ze spowolnieniem.

fałszywe:

• izolowanie się — sprzyja nawrotom choroby,
• nieregularny tryb życia, np. granie w gry do późna — przy „wychodzeniu z depresji” ważne jest zachowanie zasad higieny psychicznej.
• niezdrowa, monotonna dieta — często powoduje tycie i uczucie ospałości, wpływa zatem na samoocenę, zdolność do działania, na dalsza metę szkodzi zdrowiu.
• nieregularne wizyty u specjalisty – uniemożliwiają sprawną obserwację pod kątem nasilenia objawów choroby, utrudniają wprowadzenie zmian w leczeniu, często owocują przerwaniem leczenia i nawrotem choroby.
• używki — nie rozwiązują problemów osoby chorej, a wręcz je pogłębiają.

Wiele osób chorujących na depresję woli zachować anonimowość. Wsparcie, pomoc i poradę praktyczną można uzyskać anonimowo:

• pod numerem telefonu zaufania 116111,
• na stronie stronie www. 116111.pl
• na stronie kampanii www.wyleczdepresje.pl

Dbajmy o swoje zdrowie fizyczne i psychiczne zwłaszcza teraz, w tak trudnym dla nas wszystkich okresie izolacji. Nasze zdrowie jest najważniejsze.

Pedagog szkolny – Beata Standerska